АВВАЛЛАРИ…
Аслида қуйида ёзадиганларимиз ҳозирги кунда одамлар орасида анча унут бўла бошлаган одатлардир! Балким, ҳали унут бўлмагандир. Яхши гумон қиламиз…
Мудом олдинга юриб, келажак билан гаплашган яхши, лекин ўтган кунларимизда ҳам қолиб кетаётган бир нималар бордек…
— Авваллари ота ўтирган уйнинг томига чиқилмаган.
— Ота-она ва ёши улуғлар ўтирган пайтда бола ёнбошлаб ётмаган.
— Қўшнининг боласи ўйнагани чиққанда, дастурхондан насиба берилган.
— Нон ёпилганда қўшнининг димоғига ҳиди киргани учун, икки дона нон чиқариб берилган.
— Қўшнини қибласини тўсиб, баланд уй қурилмаган, шамолдан тўсилмаган.
— Уй қурилганда тарновини қўшнининг ерига тушмаслигини тадбири қилинган.
— Деҳқонлар ҳосил олганда, қовунми-тарвуз йўл бўйига мусофирлар учун насиба олиб чиқариб қўйишган.
— Оталар ўсмир қизчаларини йигитлари бор уйларга нарса сўрашга чиқазишмаган…
— Бош кийим-кийимларнинг боши бўлган! Эркаклар дўпписини ечмаган, эрли аёл-рўмол, қизлар-дўппи, эри ўлган кампирлар ёрининг оқ кўйлагини ёпиниб юришган. Халқ ўртасида “қизи юзини ерга қаратди” деган иборанинг келиб чиқишига ҳам дўппи мавзусининг алоқаси бор.
— Қизи ёмон иш қилган оталарнинг дўпписи халқ ичида бошидан олиб ерга ташланган.
— ТВда кўрганимиз – аёлу эркак аралаш аскиявозлик – бу операторларнинг ижод маҳсули холос. Аёллар эркаклар билан кулишиш тугул, икки эркак ўртасидан кесиб ўтмаган.
— Уйидаги ҳар пишган мевадан қўшнига насиба илинишган.
— Қуръон қўйилган токчага, қиблага ва катталар ўтирган томонга қараб оёқ узатилмаган.
— Ҳар бир уйнинг меҳмонхонасида қиблани билдирувчи меҳроблари бўлган, токчалар Мусҳаф қўйилиши учун белдан тепада қилиб қурилган.
— Меҳмоннинг иззати уч кун! Бу расмий бирлик бўлиб, меҳмондан “қачон кетасиз?” деб сўралмаган.
— Қизлар “турмушга чиқиш, эрга бериш” мавзулари очиқланган давраларда ўтиришлари уят ҳисобланган.
— Йигитлар ота бўлганда, ҳаё сабабли фарзандини ота-онаси олдида эркалатмаган…
Юқоридаги ибратомуз қадриятларни ўқирканман, ушбу рўйхатни давоми ўлароқ қўшимча қилмоқликни ният қилдик. Авваллари…:
— Қушниникига қараб дераза қуйилмаган.
— Қиз бола этагини ёпиб ўтириши шарт булган.
— Фотиҳали қиз рўмолини бошидан туширмаган.
— Қизлар ортиқча безанишмаган.
— Фотиҳали қиз енги калта кўйлак киймаган.
— Дарвозани қиз бола очмаган.
— Меҳмон олдига болалар ўтириши таъқиқланган.
— Дастурхон бошида албатта уйнинг энг ёши улуғи бўлган боболаримиз, оналаримизсиз ўтиришмаган.
— Ёшларга эшикдан чиқса ва кирса оёқ кийимлар тахланган.
— Эрта саҳардан ҳамма ҳовлилар сув сепиб супурилган. Кўчаси сув сепиб супирилмаган хонадон деярли бўлмаган.
— Авваллари уйлар лойдан бўлиб, пастдагина бўлган, аммо қалблар биллурдан бўлган, оқибат, меҳр, раҳмдиллик юқори бўлган.
— Сийлайи раҳм ҳар нарсадан устун турган. Қозонда қилинган овқатдан бир қисми албатта қўшникига узатиб турилган.
— Фарзандлар ота-онасининг кўзларига тик қарашмаган, ота-оналарининг сўзлари доим ҳукум ўрнида ўтган.
— Фарзандлар бирор иш қилишганда албатта ота-оналаридан маслаҳат олишган.
— Бирор бир таом қилган қиз фарзанд бир қисмини ота-онасига улашган.
— Тадбирлар, туйларга меҳмонларни уйларига бориб айтишган ёки жарчи орқали эълон қилишган…
— Катталар олдида болалар ҳаё қилишган, улар ёнида тиллари қулфланган турган.
— Авваллари фарзандлар амма, ҳолалариникига ётиб келишарди, ўғил бола бўлалари ака-сингилдек, опа-укадек бўлган.
— Кўчада аёл ёки қизга эркак киши рўбарў бўлса, аёллар бир пана жойда туриб, эркакларни ўтиб кетишини кутишган…
Айтиладиган қадриятлар, йўқолиб бораётган инсоний сифатлар жудаям кўп… Улар тобора “ўлиб” бормоқда афсус…! Одамлар бойлик ортидан қувиб, оқибатсиз бўлмоқдалар, энг ёмони Аллоҳга нисбатан таваккул қилишни унитмоқдалар…
Сиз ушбу рўйхатни яна давом эттиришингиз мумкин албатта…
Нилуфар БЕРДИЕВА
“Хожа Бухорий” ислом таълим муассасаси
“Ўқув-услубий” бўлим бошлиғи
